Kur'an Coğrafyası: Ekim 2013

ÖZET

Yazıda; Demir Çağı dönemin en önemli kanıtları olan ve arkeolojik çalışmalarda bulunan bakır maden ocakları ile ergitme fırınları hakkında bilgi verilmiştir. Bakır ergitme fırınlarının bölgede bulunan hakim rüzgar yönüne göre tesis edildiği ve rüzgar gücü ile fırınlarda yüksek sıcaklıkların elde edildiği açıklanmıştır.

SÜLEYMAN PEYGAMBERİN EMRİNE VERİLEN RÜZGAR!

Süleymân için de, sabah gidişi bir ay, akşam dönüşü bir ay olan rüzgârı boyun eğdirdik; ve Biz erimiş bakır madenini o'na sel gibi akıttık. Ve eli altında Rabbinin izniyle/ bilgisiyle iş görmekte olan yabancı kişileri boyun eğdirdik. Ve onlardan kim Bizim emrimizden çıkıp-sapacak olsa, ona çılgın ateşin azabından tattırdık.

(58/34-Sebe Suresi 12. ayet)

Antik İsrail'de, arkeologlar tarafından yapılan kazılarda ilginç sonuçlar ortaya çıkmış. İsrail'de zengin bakır madenleri ve bunların ergitilerek işlendiği 3 adet fırın ortaya çıkarılmıştır.

1-Timna Vadisinde Bakır Madeni ve Ergitme Fırını

İsrail'in Akabe Körfezindeki Eliat şehrinin 17 km kuzeyinde Timna Vadisinde antik bakır madeni bulunmaktadır. Timna vadisi, Negev çölünün güneyinde bulunuyor. Bu madenin duvarlarındaki resimlerden anlaşıldığına göre, bakır madeni Kral Süleyman'dan önce Mısır Firavunları için Mısırlılar tarafından da kullanılmış. Timna'daki maden 70 km²'lik bir alanı kapsamaktadır. Bakırı oluşturan minerallerin oranı % 6 olması halinde, bu minerallerin bakır yönünden zengin olduğu kabul edilir. Timna maden ocağındaki bakır minerallerinin oranı oldukça yüksektir. Bu oran % 55'e kadar ulaşmaktadır.

Elde edilen bakır cevheri hemen yakınlardaki atölyelerde kırılıp, öğütüldükten sonra fırınlarda ergitildi. Fırınlarda ergitilen bakır, yerin içine gömülü kanallardan geçerek potada toplanması sağlanırdı. (Bakır 1083°C'de eridiğinden, fırınlarda yüksek sıcaklıklara ulaşmak için güçlü körüklere ihtiyaç duyulmaktadır.) Büyük rift hattı üzerindeki; deniz seviyesinden 400 m aşağıda bulunan Lut Gölü ile Akabe Körfezinin bulunduğu vadide (Vadi Arabah) hakim rüzgar bulunmaktadır. Timna'daki bakır ergitme fırınının yeri, vadinin hakim rüzgarlarını alacak şekilde seçilmiştir. Böylece yüksek derecelerdeki sıcaklıklar elde edilebilmiştir. Bunun için vadinin daraldığı kesimlerinden yararlanarak, sürekli esen rüzgarlar ergitme fırınlarındaki, yanan ateşe yönlendirilmiştir. (bkz Timna maden ve fırın resimleri)

2-Faynan Bölgesi (Khirbat en-Nahas)

İkinci ergitme fırını; günümüzde Ürdün'ün sınırları içinde kalan Faynan bölgesi, Lut Gölü’nün 50 km güneyinde yer almaktadır. Burada bulunan bakır maden ergitme merkezi Khirbat en-Nahas (kısaca KEN) olarak adlandırılır (M.Ö. 1200 - 500). Şimdiye kadar Demir Çağı'na ait en büyük delil olarak gösterilmiştir. Khirbat en-Nahas bölgesinde bulunan bu bakır ergitme fırını ve bakır madeni de Vadi Arabah üzerinde bulunuyor. Khirbat en-Nahas Arapça'da 'Bakır kalıntıları' anlamına gelmektedir. Bu fırında da rüzgar gücünden yararlanarak yüksek sıcaklıklar elde edilmiştir.(Bkz. Khirbat en-Nahas resimleri)

3-Ezion-Geber (Tell el-Kheleifeh)

Üçüncü ergitme fırınında ise; ilk ikisinden farklı olarak teknik yöntemler kullanılmış. Bu fırın da yine Vadi Arabah üzerinde; Ezion-Geber'de, Tell el-Kheleifeh olarak bilinen kazı alanında bulunmuştur. Eski bir kalenin temelleri üzerine inşa edilmiş olan ergitme fırınında yapılan kazılarda, fırının duvarlarında yeşil renkli lekelerin bulunması ve iki sıra halinde aralıklı kuzey güney yönünde sıralanmış tuğlalardan yapılmış bacaların varlığı, bu fırının bakır ergitmek için kullanıldığı konusunda şüpheye yer bırakmamıştır. Kuzey-güney hattı boyunca sıralanan bacalardaki deliklerin enine hava kanalları oluşturulduğu ve böylece rüzgarın yanma odasına verilerek ateşi körüklemesi sağlanmıştır. Ergitme fırınının duvar yüksekliğinin oniki metre olduğu tahmin edilmektedir.(Bkz. Tell el-Kheleifeh resimleri)

Rüzgar Gücünün Kullanılması

Vadi Arabah'ta hakim rüzgar yönü, kuzey ve güney yönüdür. Yukarıda bahsedilen üç ergitme fırınının hepsi de bu vadi üzerinde kurulmuştur. Vadide şiddetli rüzgarın neden olduğu rüzgar erozyonu izleri günümüzde de halen görülmektedir. (Bkz Timna rüzgar erozyonu resimleri)

Sebe suresi 12. ayette; “Sabah gidişi bir aylık mesafede olan rüzgar ile akşam dönüşü bir aylık mesafede olan rüzgar” ifadesi; Vadi Arabah'ta ayrı ayrı kuzeyden güneye ve güneyden kuzeye esen rüzgarları ifade ediyor olabilir.

Sebe suresi 12. ayette bahsedilen Süleyman peygamberin emrine verilen rüzgarın; “Rüzgar Gücü” ile sürekli ve çok miktarda maden ergitme bilgisinin verildiği anlaşılıyor. Bu bilgi ile bakır madeni ergitilerek adeta sel gibi akıtılacak kadar çok üretildiği ifade ediliyor olmalıdır. Çünkü, zaten bu fırınlarda üretilen bakır madeni Akabe körfezindeki Ezion Geger limanından yelkenli gemileri gemileri ile ihracat edilmekteydi. Özellikle bu liman İsrail'in Kızıldeniz ve Hint Okyanusunda sınırları bulunan ülkelerle ticaretinin ana limanıydı.¹

Burada üzerinde durulması gereken nokta; bakır madeninin ergitme işine rüzgarın dahil edildiğidir. Süleyman peygambere; “Rüzgar Gücü” ile çok miktarda maden ergitme bilgisinin verildiği anlaşılıyor. Bu bilgi ile bakır madeni ergitilerek adeta sel gibi akıtılacak kadar çok üretildiği ifade ediliyor.

O döneme kadar klasik ergitme yani tek yönlü ergitme usulü ile bakır da dahil olmak üzere çeşitli madenler işlenirken, Süleyman peygamber zamanında birbirine kanallarla bağlanmış fırınların rüzgar gücü kullanılarak ateşin körüklenmesi ile ergitilen bakır miktarında o zamana kadar emsali görülmemiş artışın sağlandığı anlaşılıyor.

Süleyman peygamber zamanında Timna Vadisinde bakır, İsrail'in kuzeyinde Menara ve Celile yakınlarındaki Ramim dağında ise demir madeni çıkarılıp işlenmiş. Timna Vadisindeki bakır tesislerinde 1962 yılında 450.000 ton bakır madeni çıkarılmıştır. Ramim dağında ise yaklaşık 40 milyon tonluk demir madeni rezervi bulunmaktadır.^2-3

Tarihi bilgiler, Kur’an ayetleri ve Kitabı Mukaddes de bu durumu doğruluyor:

Süleyman'a da, sabah gidişi bir ay, akşam dönüşü de bir ay süren rüzgarı verdik. Ona bakırı sel gibi akıttık...

Sebe Suresi 12

Sıkıntısız ekmek yiyebileceğiniz, hiçbir şeye gereksinim duymayacağınız bir ülkedir.

Öyle bir ülke ki, kayaları demirdir, dağlarından bakır çıkarabilirsiniz.

Yasa'nın Tekrarı (Tesniye) 08-09